Mag je zwarte verf gebruiken?

Redenen om géén of weinig zwart te gebruiken

Een reden om voorzichtig te zijn met zwart, is dat zwart erg krachtig is. Je hebt maar heel weinig zwart nodig om een hele berg wit in grijs om te toveren. Hetzelfde gebeurt als je het door andere kleuren mengt. Zwart is dominant en zal de kleur afbreken en overheersen.

Een mespuntje zwart:

Groot effect:

Maar… daarin staat zwart niet alleen! Als je een Phtalokleur (bijv. Phtaloblauw) door een andere kleur mengt, zie je precies hetzelfde effect. Phtalo breekt natuurlijk niet altijd perse de kleur af, zeker niet als je het mengt met een koel geel, dan krijg je een knalgroen, maar je ziet wel dat je van Phtalo heel weinig nodig hebt om een andere kleur totaal te veranderen.

Verder is het ook nog zo dat de kleuren die wij doorgaans om ons heen zien niet zo sterk verzadigd zijn (niet fel). Je kunt de kleurintensiteit verminderen door er een complementaire kleur doorheen te mengen, maar je kunt daar dus ook prima zwart gebruiken.

Kortom: kijk uit met zwart. Je hebt er maar weinig van nodig, maar je kan het prima gebruiken als het juist je bedoeling is om kleurverzadiging te verminderen.

Heel donker is niet altijd zwart

Er zijn weleens tekenleraren die je vanuit een didactisch oogpunt verbieden om met zwart te werken. Vooral beginners zijn namelijk vaak geneigd te snel zwart te gaan gebruiken.

Beginners vinden het soms moeilijk om licht en donker goed in te schatten. Delen die heel donker lijken worden dan vaak met zwart ingekleurd. Zij zien de variaties in de donkere partijen nog niet goed. Hoe meer je schildert, hoe beter je je waarneming traint, hoe meer nuances je gaat zien. Soms lijkt iets heel donker doordat er veel lichte kleuren omheen staan. Over het algemeen kom je vrijwel nooit echt pikzwart tegen. Hetzelfde geldt trouwens voor de lichtste delen; echt wit kom je bijna niet tegen.

De tekenleraar die zwart verbiedt, dwingt je daarmee bewust te kijken. Een voorbeeld: beginnende portretschilders interpreteren de donkere stukken in een gezicht vaak als zwart (bijv. de neusgaten). Ze knallen dan wat zwart erin. Dat is prima, maar niet als het je bedoeling is om zo natuurgetrouw mogelijk te schilderen. Het zwart in dit voorbeeld maakt de neus eerder plat dan driedimensionaal.

Hieronder: zwarte neusgaten. Schilderij ziet er meteen 'plat' uit.

Ga je bewust kijken, dan zul je allerlei kleuren ontdekken in de donkere partijen. In neusgaten, hoe donker ze soms ook zijn, kom je allerlei donkere bruinen tegen, soms zelfs knalrood!

Dus: zwart gebruiken mag, maar kijk eerst even goed of het echt nodig is.

Kleuren donkerder maken kan ook zonder zwart

Je kunt kleuren ook op een andere manier donkerder maken en wel op een manier waarbij je ook meer controle hebt over welke kant de kleur op gaat kiepen.

Als je bijvoorbeeld je geel wat donkerder wil maken, dan kun je er wat zwart doorheen doen. Het kan dan zijn dat je een wat groenige kleur krijgt (afhankelijk van je zwart; een koeler zwart geeft in dit geval een groen, een warmer zwart geeft een bruinere kleur).

Dat groen is op zichzelf een prima kleur, het kan ook voorkomen als een schaduwkleur van geel, maar stel nu dat het donkere geel dat jij ziet meer naar bruin neigt, wat doe je dan?

Donkerder maken met complementaire kleur

Je kunt kleuren over het algemeen heel mooi donkerder maken door de complementaire kleur er doorheen te mengen. Complementaire kleuren zijn kleuren die op de kleurencirkel tegenover elkaar liggen. Als je die naast elkaar zet knallen ze van het doek af, als je ze mengt krijg je een neutrale (grijze/bruine) kleur. Als je het exacte complement hebt wordt het grijs.

Geel heeft paars als complementaire kleur. Doe je wat paars door je geel, dan zal het én donkerder worden én minder verzadigd worden. Afhankelijk van de balans die je kiest kan het meer naar geel neigen, het kan vrijwel grijs worden, of het kan ineens naar paars kiepen als je het overdrijft.

Misschien zie je een warme schaduw op je gele object, dan is het zaak om je paars wat warmer te maken door er wat meer rood doorheen te mengen. Zie je juist een wat koelere schaduw (groenig), dan kun je je paars wat blauwer maken.

Zo werkt het met elke kleur op de kleurencirkel. Je gebruikt om te beginnen de complementaire kleur. Daarna kijk je of het eventueel warmer of koeler moet. Dus nog even een voorbeeld: groen heeft rood of magenta als complement, wil je dan een warmere donkere kleur dan stop je er iets meer geel bij, wil je hem wat koeler dan doe je er wat blauw bij.

Chromatisch zwart

Je kunt zelf hele mooie donkere kleuren maken door een mengsel te maken van donkere kleuren. We noemen dat een chromatisch zwart. Een voorbeeld: met gebrande omber en ultramarijn krijg je een hele donkere kleur, die je ook zwart zou kunnen noemen. Je kunt dan zelf bepalen hoe warm of koel je zwart wordt. Meer ultramarijn maakt het koeler, meer gebrande omber maakt het warmer.

Dus als we het geel weer als voorbeeld nemen: een warmere donkere geel krijgen we door een mengsel van gebrande omber en ultramarijn toe te voegen, waarbij de balans meer naar gebrande omber gaat. Een koelere donkerder geel krijgen we door een mengsel van gebrande omber en ultramarijn toe te voegen, waarbij ultramarijn domineert.

Wanneer juist wél zwart gebruiken?

Gebruik lekker zwart voor wat grafischer ogend werk, sommig abstract werk en gewoon als je het leuk vindt.

Verder kun je het ook prima gebruiken om verzadigde kleuren af te zwakken, maar dus wel met de kanttekening dan een koel zwart je kleur op een andere manier afzwakt dan een warmer zwart. Er zijn ook veel kunstenaars die alles vanuit grijs benaderen. Zij maken dan eerst een grijs mengsel, en stoppen er dan wat kleur in. En dat is ook een prima werkwijze, want de kleuren om ons heen zijn vaak veel minder fel dan we denken. Denk ook nog maar eens aan de les over het mengen van huidskleur: je kunt huidskleur perfect mengen door eerst grijs aan te maken en er dan wat kleur in te pompen.

Ook kun je heerlijk met zwart werken als je zwart/wit-studies wil maken. Je hebt dan je zwarte en witte verf, daar kun je dan alle grijswaarden er tussenin mee maken.

Kortom: ga lekker je gang

Zoals altijd: doe lekker wat je zelf wil. Het is wel fijn om je bewust te zijn waar je mee bezig bent. Je kunt pas echt zelf kiezen als je alles probeert en onderzoekt. Werk je uit gewoonte veel met zwart, probeer het dan ook eens een tijdje zonder. Werk je uit gewoonte nooit met zwart, probeer dan juist eens om het wel te doen. Je kunt er veel van leren, zodat je daarna bewust kunt kiezen wat je wil.

Veel plezier met schilderen!