Oefenen met toonwaarden

Valkuilen

We kunnen direct al een paar valkuilen signaleren. We weten inmiddels hoe onze hersens een objectieve waarneming vaak in de weg zitten. Als je naar een overwegend donker vlak kijkt, waarin een wat lichter deel voorkomt, dan is de kans groot dat wij dat lichte deel als heel licht ervaren, terwijl dat misschien nog weleens flink kon meevallen.

Zo hebben we hier een donkere partij haren, met een paar lichtere stukjes. Met photoshop heb ik die lichte stukjes er even uitgepikt. Als je die licht lijkende stukken dan op een witte ondergrond zet, dan zie je dat het hier nog steeds om betrekkelijk donkere grijzen gaat!

Je kunt hieronder een toonwaardenschaal downloaden, waarmee je zelf makkelijk kunt controleren hoe donker of licht een bepaald gebied is.

Kijk hieronder maar eens hoe donker dezelfde pijlen zijn op een witte ondergrond!

Aan de slag! We bouwen eerst de schets op. Het is fijn om eerst de grote globale vormen neer te zetten. Als je die eerst goed hebt staan, dan kun je daarbinnen later weer andere vormen neerzetten.

Voor het neerzetten van die grote vormen is een wat grote platte kwast handig. Je kunt dan snel grote bewegingen maken.

Voor het schetsen kun je grijze verf aanmaken. Puur zwarte verf is immers lastig weg te werken in volgende lagen.

Begin gewoon, wees niet bang om fouten te maken, want die ga je geheid maken, dat doe ik ook. Maar als je niet begint, dan gebeurt er sowieso niks. Beter een doek vol fouten dan een leeg doek. Fouten kunnen we namelijk gebruiken om te zoeken naar een oplossing.

Vergeet niet dat je met witte verf je fouten kunt wegwerken!

Als je de schets een beetje redelijk hebt neergezet, is het in dit geval handig om de achtergrond snel even in te kwasten. De achtergrond is behoorlijk licht, maar zeker niet spierwit.

In mijn schets zitten trouwens nog behoorlijk wat fouten, dat had ik later pas in de gaten. Ik heb die fouten in een later stadium zo goed mogelijk opgelost.

Daarna is het handig om eens te zoeken naar de donkerste toonwaarden. Die vind je bijvoorbeeld in het haar en op de schouder. De grens tussen haar en schouder is niet te zien, dus we trekken die in het schilderij ook gewoon samen. Je kan immers niet schilderen wat je niet ziet, maar wel wat je wél ziet. Probeer puur te kijken naar de vormen van de toonwaarden en zet die vormen er zo goed mogelijk in.

Ga dan naar steeds iets lichtere waarden. In deze foto kom je niet veel middentonen tegen, door het extreme licht. Maak je nog niet druk over vloeiende overgangen tussen de waarden. Er moet eerst iets staan, de overgangen tussen de waarden doen we in een later stadium.

Grote kans dat je schilderij er vreemd uit gaat zien, maar… schijn bedriegt. Als je overal een keertje geweest bent, lijkt het een bende, maar als je door je oogharen kijkt, dan zie je je schilderij wat onscherper en als het goed is zie je dan dat de belangrijkste balans van donker naar licht er al aardig in zit!

Als de verf goed droog is, kun je aanpassingen gaan doen met je volgende lagen. Je kunt het dan zo gedetailleerd maken als je zelf wil. Maak overgangen wat vloeiender door “tussenwaarden” neer te zetten, kortom: een grijs dat het ene grijs verbindt met het andere grijs.

Je kunt zo de hele tijd door puzzelen tot je tevreden bent over je werk. Houd vooral de subtiliteit in de gaten, pas dus op dat je de contrasten niet overdrijft. Kijk keer op keer kritisch na of je je licht niet te licht doet en je donker niet te donker.

Het voordeel van dit soort oefeningen is dat je niet afgeleid wordt door kleur. Het is relatief makkelijk om met zwart en wit de juiste toonwaarden opnieuw te mengen en er aanpassingen mee te doen.

Als je het werken met toonwaarden regelmatig oefent, ga je het veel makkelijker krijgen als je weer met kleur gaat werken.

Heel veel succes en plezier!

Ik heb ook een video gemaakt, waarin ik het hele schilderproces onversneld laat zien: